De emotionele verklaring van chronische pijn

Er zijn verschillende verklaringen van chronische pijn waaruit specifieke behandelingen voortkomen. Helaas laat de praktijk zien dat de meeste behandelingen de klachten niet wegnemen, maar iemand helpen om er beter mee te leren omgaan. De emotionele (of limbische) verklaring van chronische pijn streeft wel naar volledig herstel en onderscheidt zich als volgt van de andere verklaringen:

De emotionele verklaring van chronische pijn Andere verklaringen van chronische pijn (o.a. sensitisatie)
Behandeling is gericht op de oorzaak ofwel het oplossen van de klachten Behandeling is gericht op de gevolgen ofwel het beter leren omgaan met de klachten.
Veel aandacht voor het identificeren en neutraliseren van storende verdrongen emotie. Geen aandacht voor verdrongen emotie, maar slechts voor bewuste emotie.
Weinig ondersteuning in de medische wereld. Slechts een handjevol artsen en psychotherapeuten past deze visie toe.  Brede ondersteuning in de medische wereld.

Hieronder wordt de emotionele verklaring verder toegelicht.

Het emotie systeem in de hersenen

De structuren in de hersenen die betrokken zijn bij emotie liggen in het limbische systeem. Dit systeem bestaat uit een groep structuren die als een ring rond de hersenholten liggen. Hier vindt de vorming en beleving van emotie plaats. Het gaat om positieve emoties zoals blijdschap en genot, en om negatieve emoties zoals angst, boosheid en verdriet. Negatieve emoties worden veelal gevormd op basis van opgeslagen herinneringen waarbij nieuwe informatie wordt vergeleken met informatie in het emotionele geheugen. Om deze reden kan een relatief klein voorval een enorme emotionele respons opwekken.

Andere functies van het limbisch systeem

En nu komt er iets opmerkelijks.. de hersenstructuren in het limbisch systeem die betrokken zijn bij de vorming van emotie zijn tevens betrokken bij de aansturing van talrijke lichamelijke functies, zoals pijn, energie, spierspanning, doorbloeding en het functioneren van organen. Het staat vast dat het limbische systeem een belangrijke rol speelt bij chronische pijn. We weten dit omdat hersenscans hebben aangetoond dat chronische pijn gepaard gaat met een verhoogde limbische activatie (in de ACC). Tevens wordt het limbisch systeem bij mensen met chronische pijn verminderd afgeremd door de prefrontale cortex. Hierover later meer. In het plaatje hieronder is te zien hoe de limbische functies zijn verdeeld over het limbische systeem. Dit plaatje komt uit het boek Zakendoen met emoties van voormalig neuroloog Marten Klaver, ontleend aan Vogt BA. Cingulate neurobiology and disease. Oxford University Press;2009. ISBN 9780198566960. 

De functies van het limbisch systeem kunnen bij aanwezigheid van een stoorzender overgaan in disfuncties. De functie 'aandacht' kan bijvoorbeeld overgaan in de disfunctie 'concentratiezwakte'. De onderstaande tabel verheldert het ontstaan van lichamelijke en geestelijke symptomen als gevolg van limbische disfunctie. Het is een overzicht uit het boek Zakendoen met emoties van voormalig neuroloog Marten Klaver, ontleend aan Vogt BA. Cingulate neurobiology and disease. Oxford University Press;2009. ISBN 9780198566960. 

Limbisch systeem

 functies disfuncties
 emotie prikkelbaarheid
 stemming angst, depressie
 gevoel gespannenheid
pijn chronische pijn
aandrift vermoeidheid
aandacht concentratiezwakte
geheugen vergeetachtigheid
 autonome functie autonome klachten
 ademhaling hyperventilatie
proprioceptie spierhypertonie

Er valt iets op aan het bovenstaande rijtje... Wanneer u zelf kampt met chronische lichamelijke klachten, zult u mogelijk ook andere symptomen herkennen. In mijn praktijk komen veel mensen met een hulpvraag ten aanzien van chronische pijn, maar een groot aantal cliënten ervaart ook allerlei andere klachten zoals depressieve gevoelens, vermoeidheid, angst, buikklachten of vergeetachtigheid. Kortom: de stoorzender kan binnen het limbisch systeem in een groter gebied gaan storen waardoor ook andere lichamelijke of geestelijke symptomen ontstaan. Vaak ervaren cliënten een toename van het aantal klachten in de loop der tijd. Men spreekt hierbij van 'sensitisatie' ofwel het gevoeliger worden van de hersenen. Ook artsen en wetenschappers hebben de frequente combinatie van klachten opgemerkt en geven aan dat het in werkelijkheid om één syndroom lijkt te gaan. Bron: Lancet 1999; 354: 936–39 Functional somatic syndromes: one or many?

Wat verstoort het limbische systeem?

We weten nu dat het limbische systeem aantoonbaar betrokken is bij chronische pijn en bij de vorming van emotie. En we weten dat een verstoring binnen dit systeem kan resulteren in uiteenlopende fysieke en geestelijke klachten.

En dan de grote vraag: zou het mogelijk zijn dat het limbische systeem verstoord raakt door een emotie die lokaal veel stress geeft waardoor normale functies overgaan in disfuncties?

Verschillende artsen geloven dat het inderdaad een emotie is die binnen het limbisch systeem storend werkt, waardoor uiteenlopende limbische disfuncties ontstaan. Dit is volgens hen de bron van chronische pijn, onverklaarbare vermoeidheid, buiklachten, paniekaanvallen en depressie. Dit is volgens hen tevens de bron van lichamelijke onverklaarde klachten, en van chronische syndromen zoals fibromyalgie, prikkelbare darmsyndroom en chronische vermoeidheid. 

Iets meer uitleg over emotionele verwerking: alles wat via zintuigelijke prikkels tot ons komt verwerken we emotioneel door twee stappen te doorlopen:

 Wat is het?

 Hoe voelt het?

Wanneer we kunnen erkennen wat er op ons af komt, en kunnen voelen hoe het voelt blijven we gezond en in balans. Het gaat mis wanneer we de waarheid verdraaien ('ik ben mishandeld, maar dat was mijn eigen schuld') of ons gevoel ontkennen ('je geeft me telkens niet wat ik wil, maar ik ben niet boos'). Wanneer we grote, relevante gevoelens verdringen, kunnen deze binnen het limbische systeem als stoorzender werken en leiden tot innerlijke conflicten.

Om als stoorzender te kunnen werken, moet de verstorende emotie dus verdrongen zijn, maar ook heftig zijn en zeer relevant voor de persoon zelf. Het gaat om een emotie die je kan raken en beroeren wanneer je deze bewust ervaart. In de praktijk gaat het vaak om onverwerkte situaties of gebeurtenissen, of om onderdrukte boosheid richting anderen.

Een heel belangrijk feit is dit: in het limbisch systeem vindt de vorming plaats van échte spontane emoties en niet van sociaal wenselijke emoties. De emoties die hier ontstaan zijn dus puur en onbewerkt. De reden van verdringing kan daarom zijn dat we de emotie in het volle bewustzijn verafschuwen. Het kan gaan om emoties die we bestempelen als lelijk, egoïstisch, gevaarlijk, zeer onredelijk of op z'n minst zeer sociaal onwenselijk.

 

We ontkennen onze ware emotie in ruil voor sociaal wenselijk gedrag: een potentiele bron van chronische pijn

De link tussen lichamelijke symptomen en emotie

Samenvattend vinden bij chronische pijn en SOLK klachten de onderstaande processen in de hersenen plaats waardoor lichamelijke symptomen ontstaan.

 Wat is voelbaar in het lichaam?  Wat gebeurt er in de hersenen?
 Chronische pijn  Hersenscans tonen aan dat chronische pijn gepaard gaat met verhoogde activatie van de anterior cingulate cortex in het limbisch systeem. De ACC is tevens betrokken bij de vorming en beleving van emoties. Het is bekend dat negatieve emoties leiden tot verhoogde pijnactivatie. 
 Vermoeidheid  Een emotionele stressor in het limbische systeem kan resulteren in gebrek aan energie en uitputting. In de praktijk gaat chronische vermoeidheid vaak gepaard met pijnklachten wat aangeeft dat de stressor zich ook begeeft in het pijnsysteem (zie hierboven).
 Hoge spierspanning  Een emotionele stressor in het limbische systeem kan resulteren in een te hoge rustspanning. Dit geeft verhoogde spierspanning wat kan leiden tot stijfheid, triggerpoints (spierknopen) en pijn.
Buiklachten, hyperventilatie, hartkloppingen Een emotionele stressor in het limbische systeem kan resulteren in veranderde signalen in het zenuwstelsel met bijvoorbeeld buikklachten, hyperventilatie of hartkloppingen tot gevolg.

Angst voor pijn

Het hebben van chronische lichamelijke klachten roept vaak veel gevoelens op van angst, machteloosheid en frustratie. Vooral angst is zeer frequent aanwezig: angst voor de intensiteit van de pijn, angst voor verergering, zorgen om de beperkingen die de pijn met zich meebrengt, financiële zorgen, sociale zorgen, angst voor onbegrip etc. Mensen met klachten gaan uit angst vaak allerlei activiteiten vermijden of anders doen. Ook ontstaan overtuigingen dat een bepaalde activiteit, bijvoorbeeld 30 minuten wandelen, meer pijn geeft. En vaak komt er dan ook meer pijn. Dit wordt conditionering genoemd. Het betekent dat er in de hersenen verbindingen worden gelegd tussen 'pijn hebben' en '30 minuten wandelen'. 

Helaas versterken angstgevoelens de limbische activiteit waardoor ook de pijn intensiteit toeneemt. De link tussen pijn en angst is binnen de medische wereld goed bekend. Men spreekt van een vicieuze cirkel. De medische wereld houdt helaas de angst in stand doordat de gepresenteerde klachtverklaringen mensen onvoldoende geruststelling en controle bieden. Wanneer niemand u kan vertellen wat er precies in uw lichaam aan de hand is en wat er aan te doen is, ervaart u verlies van controle en daardoor meer klachten. Een duidelijke pijnverklaring die u weer de controle over uw pijn in handen geeft is noodzakelijk om de vicieuze cirkel te doorbreken.

Angst en verlies van controle zijn olie op het vuur van de pijn.

Angst kunnen we verminderen door middel van goede educatie.

Het afremmen van limbische activiteit

Het voorste deel van de hersenen heet de prefrontale cortex. Dit hersengebied kan de pure emoties bewerken. De aard van het bewerken kan uiteenlopen: afremmen, relativeren, bagatelliseren, bekritiseren, omzetten in sociaal wenselijk gedrag, onderdrukken of geheel ontkennen. Een voorbeeld: een man ziet een slangachtige kronkel in het gras. 'Een slang!' denkt hij. Er volgt direct een schrikreactie, zijn hartslag versnelt en een vluchtreactie wordt in gang gezet. Een langzamere route loopt via de prefrontale cortex: hij kijkt nog eens goed en .. het blijkt een tuinslang! De prefrontale cortex remt door deze nieuwe geruststellende kennis de activatie in het limbische systeem. De schrikreactie en vluchtreactie worden afgeblazen.

De prefrontale cortex speelt een belangrijke rol in het oplossen van chronische pijn. Door onze pijn met ons verstand correct te benaderen, brengen we rust in het limbisch systeem. We benaderen onze pijn correct door onszelf te vertellen wat waar is:

  • Er is geen lichamelijke schade 
  • We voelen emotionele pijn die zich lichamelijk uit
  • Onze lichamelijke pijn is oplosbaar met de juiste benadering
  • De fysiologische veranderingen in ons lichaam, zoals hoge spierspanning, zijn omkeerbaar

In het therapeutische traject zullen verschillende stappen aan bod komen zoals:

  • pijneducatie: psychologische oorzaak van chronische pijn en SOLK klachten
  • afname van angst voor pijn
  • het identificeren van de emotionele stoorzender
  • het neutraliseren van de emotionele stoorzender
  • vermindering van pijngedrag en uitbreiding van activiteiten

KENNIS! KENNIS KENNIS!!

De eerste en allerbelangrijkste stap die u nu kunt nemen richting klachtvermindering is: KENNIS OPDOEN!!! Met de juiste kennis kunt u genezen. Wanneer u blijft geloven in een lichamelijke oorzaak, en blijft hopen op een lichamelijke oplossing van uw lichamelijke klachten, is de kans groot dat u de oorzaak in uw hersenen nooit zult oplossen en uw klachten altijd zullen blijven.

Duizenden mensen zijn genezen door simpelweg te veranderen hoe ze over hun chronische pijn en emoties denken. U kunt hier de verhalen lezen van een aantal van deze mensen. Zij besloten dat hun pijn veroorzaakt werd door verbindingen in hun hersenen en ze maakten de nodige veranderingen in hun geest en leven. Als het u duidelijk is geworden dat uw pijn een uiting is van ontkende emoties, kunt u beginnen te genezen. 

> Lees verder: onze aanpak van chronische pijn