Geestelijke spanning die wordt ontkend, kan zich vroeg of laat lichamelijk uiten, vooral bij mensen met bepaalde karaktereigenschappen. De Amerikaanse arts en hoogleraar revalidatiegeneeskunde Dr Sarno beschrijft hoe de geest lichamelijke klachten creëert als afleiding van de emotionele zorgen of angsten. Vele mensen zijn genezen door te realiseren waar hun geest hen met lichamelijk pijn van hielp afleiden. Onderdrukte emoties, karaktereigenschappen en stress spelen een belangrijk rol bij het ontstaan van chronische pijn. Dr Sarno omschrijft het als volgt:

“Pijn en de meeste van onze gezondheidsproblemen, inclusief vermoeidheid, huid- en spijsverteringsproblemen, zijn het resultaat van verborgen spanning binnen lichaam-geest vanwege de eisen in onze levens om goed te zijn, harder je best te doen, iedereen gelukkig te maken, niet te falen – om perfect te zijn.”

In mijn praktijk tonen de ervaringen van mensen die, soms na vele jaren, zijn genezen van chronische pijn dat de oorzaak lag in het ontkennen of wegdrukken van een bepaalde emotie. Hierdoor ontstaat een innerlijk conflict tussen wat men bewust wil en wat men onbewust wil. Beide behoeften kunnen loodrecht ten opzichte van elkaar staan. Een voorbeeld: een 29-jarige jongeman is streng opgevoed. Zijn ouders legden hem veel beperkingen op in wat hij mocht doen, zeggen en uiten. Na het ontmoeten van zijn vrouw trouwde hij snel en werd korte tijd later vader. De zorg voor een kind vraagt veel tijd en brengt veel verantwoordelijkheid met zich mee. Zijn vrouw is opnieuw zwanger wanneer hij hardnekkige rugpijn ontwikkelt. Uiteindelijk beseft hij het innerlijke emotionele conflict: bewust wil hij een goede vader en partner zijn en legt veel druk op zichzelf om dit te zijn. Onbewust wil hij vrijheid om te doen en laten wat hij wil. Hij ontdekt een woede in zich die gericht is op zijn ouders die hem in zijn jeugd veel vrijheid ontnamen. Door het erkennen en toelaten van zijn ware gevoelens, verdwijnt zijn pijn.

Lichamelijke pijn in ruil voor emotionele pijn

Emoties kunnen ontzettend intens en heftig zijn, en ons gigantisch overspoelen. Wij zijn gemaakt om dit aan te kunnen. Huilen is bijvoorbeeld een uitlaatklep voor emotie wat nadien veel geestelijke en lichamelijke ontspanning brengt. Wanneer we echter krachtige emoties onderdrukken en vooral als we dit langdurig doen, kunnen er een intense lichamelijke reacties ontstaan die niet zomaar voorbij gaan, bijvoorbeeld pijn. De oorzaak van chronische pijn is vaak gelegen in onderdrukte boosheid of schuld naar personen die ons zeer nabij staan, zoals onze ouders, partner of kinderen. Het gaat om gevoelens die we niet accepteren of tolereren, omdat ze bedreigend zijn of kwetsend voor anderen. Karaktereigenschappen zoals het goed willen doen, anderen tevreden willen houden, perfectionisme of onafhankelijk willen zijn maken dat we veel druk op ons zelf leggen. Daarmee ontkennen we nog meer onze ware behoeften en emoties. De geest creëert lichamelijke pijn om ons af te leiden van de emotionele pijn die we (onbewust) verkiezen niet te willen voelen.

Het psychologische mechanisme achter chronische pijn

Er zijn in Nederland allerlei psychische benaderingen beschikbaar die chronische pijn trachten te verminderen of dragelijker te maken. De benadering van Emotie als Medicijn gaat een stap verder doordat ons doel is om de emotionele oorzaak van de pijn op te lossen. Dit vraagt een andere en zeer specifieke benadering. Om het psychologische mechanisme achter chronische pijn te begrijpen, zijn een aantal uitgangspunten van belang:

• Wij zijn emotionele wezens: wij zijn gemaakt om emoties te hebben en te voelen.
• Zeer jonge kinderen uiten hun emoties precies zoals ze deze voelen. Naarmate we ouder worden leren we van onze ouders en van de maatschappij om emoties te verbergen, te onderdrukken en te ontkennen. Het inhouden van emoties is een overlevingsmechanisme wat we toepassen om ons fysiek en geestelijk veilig te voelen, om erbij te horen en om te krijgen wat we nodig hebben.
• Lichamelijke pijn ontstaat wanneer we weerstand hebben tegen het voelen van bepaalde emotionele pijn. Ofwel: lichamelijke pijn helpt ons door ons effectief af te leiden van de emotionele pijn die neigt op te borrelen.

Zelfbescherming

Veel psychische benaderingen voor chronische pijn moedigen cliënten aan om emoties te voelen en uiten. Vaak brengt dit verlichting, maar niet altijd volledige genezing. Dit komt door het volgende:

• Oorspronkelijke emotionele pijn kunnen we alleen onderdrukt houden wanneer we mechanismen toepassen die ons beschermen tegen het voelen van de pijn. Deze mechanismen komen als "lagen" bovenop de oorspronkelijke emotionele pijn
• Voorbeelden van beschermingsmechanismen zijn: angstgevoelens, boosheid naar anderen, kritiek naar anderen, zelfkritiek, schuldgevoelens, fysieke verslavingen en emotionele verslavingen ( bijvoorbeeld graag aardig gevonden willen worden,  succesvol willen zijn, andere mensen pleasen, streven naar goedkeuring door anderen etc).
• Om bij de oorspronkelijke emotionele pijn te komen, moeten we door de lagen heen die we erboven op hebben gecreëerd. Dit vereist vaak inzicht, verandering van gedrag en correctie van onjuiste overtuigingen.

Het bovenstaande maakt duidelijk dat het lang niet altijd makkelijk is om de oorzakelijk emotionele pijn te identificeren. Dit komt doordat we op hetzelfde moment onbewust mechanismen in gang hebben gezet om diezelfde pijn te blijven ontkennen. De lichamelijke pijn is de graadmeter: als deze nog aanwezig is, zijn we de oorzakelijke emotionele pijn nog aan het ontkennen. Wilt u meer lezen over emotionele pijn en onze zelfbescherming? Dan zijn de boeken van psycholoog Ingeborg Bosch een aanrader.